- Jan
M. Piskorski "WYGNAŃCY:
Migracje przymusowe i uchodźcy w dwudziestowiecznej Europie"
WYGNAŃCY
Migracje przymusowe i uchodźcy w dwudziestowiecznej Europie
Wiek XX określa się niekiedy jako erę
uchodźców. W Europie już na początku stulecia popłynęły fale
uciekinierów przed czystkami etnicznymi towarzyszącymi
powstawaniu i utrwalaniu się państwa homogenicznego. Pod koniec wieku
główną przyczyną przymusowych migracji był upadek systemu
komunistycznego. Między tymi dwoma cezurami przez Europę
przemaszerowały miliony uchodźców, zesłańców i
wygnańców.
Jan M. Piskorski, profesor historii na
Uniwersytecie
Szczecińskim, napisał o nich fascynującą książkę, nie pominąwszy przy
tym żadnego z najważniejszych ruchów migracyjnych XX wieku.
Autor pokazał zjawisko wypędzenia nie tylko jak fakt historyczny i
statystyczny, ale również, jako przedmiot przeżycia
konkretnych
osób, wplatając w dyskurs historyczny wątki biograficzne i
wspomnieniowe. To właśnie w połączeniu z jego literackim talentem
zadecydowało o wyjątkowości tej książki.
Изгнанники
Вынужденная миграция и беженцы в ХХ веке в Европе
Двадцатый век часто называют
эпохой беженцев. В начале века в Европе волны миграции были связаны с
этническими чистками и попытками создать однородные государства. К
концу века основным фактором вынужденной миграции стал крах
коммунистической системы. Между этими двумя кризисами по всей Европе
перемещались миллионы беженцев, ссыльных и изгнанников.
Ян М. Пискорский, профессор
истории в университете города Щецин, написал замечательную книгу о них,
рассматривая не только крупнейшие миграционные движения ХХ века, но и
судьбы людей, оказавшихся в этих движениях. Автор показал феномен
изгнания не только как исторический факт и статистический процесс, но и
как вопрос выживания отдельных личностей, объединяя биографический
подход, исторический дискурс и мемуары. Именно литературный талант
Пискорского делает эту книгу уникальной.
|
|
|
|
|
 |
|
Reseñas
Cuadernos de Historia
Contemporánea
2011, vol. 33, 311-351
más evidente lo ofrece la incapacidad recurrente de los
republicanos, y en general de
toda la izquierda laicista bilbaína, para crear una escuela
laica estable en la capital.
Asimismo, sólo un casino tuvo una pervivencia constante a lo
largo del tiempo, mientras
otros iban apareciendo y desapareciendo esporádicamente. Si
bien en este caso,
también es verdad que la elite republicana tuvo en la
sociedad El Sitio un espacio
complementario donde compartir vivencias con otros liberales de la
villa.
En conclusión, esta publicación cubre una laguna
que demuestra que aún existen
múltiples vacíos historiográficos
incomprensibles dentro de la historia contemporánea
del País Vasco. Libre del presentismo en el que caen,
consciente o inconscientemente,
la gran mayoría de los científicos sociales
vascos cuando se ocupan de la
cuestión vasca –y la caracterización
nunca es inocente-, los especialistas del periodo
tendrán que acudir a este volumen si no quieren que sus
explicaciones cojeen. El
republicanismo vizcaíno ya no se encuentra en penumbra, por
lo que podemos romper
con antiguas explicaciones asumidas acríticamente, como
aquella que dibuja la
política vasca como una simplista triangulación
entre liberalismo, socialismo y nacionalismo.
Asimismo, esperemos que la próxima publicación de
los resultados de
otra tesis recientemente defendida también en la Universidad
del País Vasco sobre
Álava y la elaboración de una
investigación similar sobre Guipúzcoa contribuyan
aún más a la revitalización de los
estudios sobre el republicanismo en la región. Los
republicanos vascos no fueron un aspecto menor de la
política contemporánea vasca,
aunque hayamos tardado demasiado tiempo en descubrirlo.
Joseba Louzao
Universidad del
País Vasco
Joseba.louzao@ehu.es
Piskorski, Jan M.. Wygnancy. Przesiedlenia i
uchodzcy w dwudziestowiecznej Europie
[Los expulsados. Trasvases de población y refugiados en la
Europa del siglo
XX], Varsovia, PIW, 2010, 344 pp.
Reseñar un libro escrito en una lengua que la mayor parte de
los potenciales lectores
españoles no vaya a poder leer tiene sólo sentido
si el libro es lo suficientemente importante
como para que parezca imprescindible llamar la atención
sobre él. En el caso del
que presentamos aquí se cumple esa regla con todo derecho.
Además, el que el libro vaya
a aparecer traducido al alemán en este año,
permite albergar la esperanza de que pueda
llegar a ser publicado en España. Jan Maria Piskorski, su
autor, es un catedrático de la
universidad polaca de Szczecin, muy conocido en el mundo
historiográfico centroeuropeo,
especialmente en Alemania, y del que se han publicado diversos
artículos en España
en revistas como L’Avenc y Ayer. Los expulsados es un
temerario intento de resumir,
condensar y explicar los procesos de trasvases de población,
de expulsiones, huidas y
exilios masivos habidos en el siglo XX en Europa. Experto sobre todo en
los procesos
posteriores a la II Guerra Mundial en Europa Central, Piskorski ha
acometido sin embar
go la titánica tarea de reconstruir las líneas
principales de las políticas que produjeron las
masivas expulsiones desde las Guerras Balcánicas, pasando
por las dos Guerras Mundiales
y terminando con las guerras yugoslavas de finales del siglo. Cierto es
que se centra
sobre todo en el período entre 1914-1956, pero el siglo
veinte entero es examinado de
una forma u otra. El libro distribuye la materia en cinco
capítulos más una introducción y
un epílogo. Tanto la introducción como el
epílogo poseen una importancia capital, puesto
que uno de los rasgos esenciales y más originales del libro
es el estar entretejido con
fragmentos de experiencias familiares del propio autor. No en vano su
familia –como la
de millones de polacos- padeció la expulsión de
su patria chica (las regiones orientales
de Polonia, anexionadas por la URSS y hoy día parte de
Ucrania, Bielorrusia y Lituania),
la ciudad donde el autor vive y trabaja (Szczecin, la antigua Stettin
alemana) pertenece
a una región donde también fueron expulsados sus
habitantes originales y sustituidos
por otros –polacos- muchos de los cuales a su vez
habían perdido sus hogares. De este
modo en la introducción y en el capítulo final se
entrelaza la historia de la familia y de las
propias experiencias del autor, con la propia investigación
historiográfica desarrollada en
el resto de los capítulos, en especial la parte cuarta las
expulsiones de la segunda guerra
mundial y sus consecuencias- donde el autor –se explaya con
mayor conocimiento de
causa.
Resulta fascinante la forma en que Piskorski es capaz de entreverar
decenas, quizá
cientos de pequeñas historias personales
–extraídas de memorias, archivos y entrevistas
personales- con su descripción de los laberintos de la gran
política y los derroteros de las
guerras y conflictos del siglo. El libro podría incluirse de
alguna manera en lo que se denomina
“egohistoria”, si no fuera por la
paradójicamente emotiva frialdad con que el autor
inserta las experiencias personales y familiares,
tratándolas apenas como un elemento
–a veces metáfora- para comprender mejor la
enormidad de la tragedia de las expulsiones
de masas y los trasvases de población. Puede
achacársele al libro el hecho de tener como
puntos flacos el insuficiente tratamiento de las expulsiones anteriores
a 1914 y el quizá un
tanto obvio examen de las expulsiones de las guerras yugoslavas de la
década de 1990.
Pero incluso comparando con las principales publicaciones recientes
sobre el tema (como
por ejemplo el Fires Of Hatred de Norman Naimark; Redrawing Nations de
Philipp
Ther; el People on the Move, libro colectivo publicado por Berg en
2008; o el Lexikon
der Vertreibungen, de Brandes, Sundhausen y Trobst), el libro de
Piskorski destaca como
una obra escrita con pasión y buen hacer literario y al
mismo tiempo bien documentada y
con un sólido trabajo académico. Sólo
hay que desear que alguna editorial española –las
que no tienen problemas en publicar obras mucho menores de autores
anglosajones- se
atrevan con un libro que no sólo tiene destinatarios dentro
del campo académico, sino
entre todas las personas interesadas en comprender por qué
la Europa actual se asienta
sobre una base de expulsiones trágicas que, junto con el
Holocausto, la violencia de las
guerras y el colonialismo, y las dictaduras de derechas e izquierdas,
forman parte de ese
pasado no superado y traumático que, de alguna manera,
atañe a cada país del continente.
José M.
Faraldo
Universidad
Complutense de Madrid
jm.faraldo@ghis.ucm.es
|
|
|
|
|
Fragment
Wstęp
Klucze od domu w Wałczu
26 marca 1942 r., na tydzień przed bardzo wczesną tego roku Wielkanocą,
kiedy panowała jeszcze zima, „mróz i
śnieg”, około
dwudziestu niemieckich i litewskich żołnierzy pojawiło się wcześnie
rano u bramy wizytek, żądając kluczy do klauzury. Przełożona klasztoru
początkowo odmówiła, ale gdy zrozumiała, że tym razem
„Zgromadzenia uratować nie zdoła, podała im klucze [przez
odpowiedni otwór w drzwiach], żeby sami
otworzyli”.
Siostry załadowano na ciężarówkę i wywieziono na Łukiszki.
„Odtąd zaczęło się nasze życie tułacze” –
stwierdziła
ciocia Tosia, podkreślając w swojej opowieści, że siostry nierzadko
spotykały się z życzliwością Litwinów, a czasami też
Niemców. Jeden z nich, młody niemiecki żołnierz, wyraźnie
zawstydzony wypędzaniem sióstr z klasztoru, pomagał im
wsiadać
do ciężarówki, a nawet zdobył się na niebezpieczne wyznanie:
„O, gdybym ja mógł to, czego nie mogę”.
Ciocia Tosia
była przekonana, że był dobrym katolikiem i tylko z musu poddawał się
twardym nakazom władzy. Należała jeszcze bowiem do świata,
który
dzielił się nie tylko według narodowości, lecz także, w co najmniej
równym stopniu, wedle wyznania, a katolicyzm, nawet jeśli
nie
był już dla niej (chyba) niezbędnym warunkiem zbawienia, to na pewno
bardzo je upraszczał.
Stulecie wykorzenionych i bezdomnych
Dwudziestowieczne nasilenie procesów uchodźczych
Bynajmniej nie liczby, od których zwykle się zaczyna,
decydują o
specyfice XX stulecia w historii procesów uchodźczych.
Prawda,
że liczby porażają, gdyż dawno przekroczyły granice wyobrażalności,
nawet jeśli wszystkie traktować w ogromnym przybliżeniu, ponieważ
rzeczywistych najczęściej nie znamy. Po pierwsze bowiem, aż po przełom
XIX i XX w. nikt nie liczył uchodźców. Po drugie, liczba
uchodźców zależy w znacznej mierze od przyjętej definicji
zjawiska, inaczej mówiąc, od tego, kogo zaliczymy do
kategorii
uchodźców. Wielu z nich umyka wszelkim statystykom, co
szczególnie dotyczy uchodźców wewnętrznych,
którzy
w sensie formalnym nie są w ogóle uchodźcami, gdyż nie
przekroczyli granicy własnego państwa.
Przykładem zaczerpniętym z
historii mogą tu
być miliony zesłańców w Rosji, natomiast
współczesnym
– dwa miliony uchodźców kurdyjskich w Turcji,
żyjących
najczęściej w miejskich dzielnicach nędzy, dokąd trafili po zniszczeniu
ich wiosek we wschodniej Anatolii przez armię turecką, która
w
walce z separatystyczną Partią Robotniczą Kurdystanu (PKK) stosuje
taktykę spalonej ziemi.
Bez wchodzenia w szczegóły
stwierdzić można,
że sama dwudziestowieczna Europa wyprodukowała nie mniej niż
osiemdziesiąt milionów uchodźców, oczywiście z
pominięciem milionów wychodźców –
ekonomicznych
emigrantów do krajów Nowego Świata. Sporej części
z tych
ostatnich się nie powiodło. Wrócił nie tylko „Pan
Balcer z
Brazylii”, bohater przejmującego poematu Marii Konopnickiej,
wydanego nie przypadkiem w 1910 r., kiedy tylko do USA wyjeżdżało
rocznie milion Europejczyków. Wraz z nim wracały –
jak się
szacuje – miliony innych, średnio czwarta część
wychodźców. Obecnie przyjmuje się, że liczba
imigrantów,
czyli ludności niezamieszkującej w swoich własnych krajach, wynosi sto
osiemdziesiąt milionów, trzy procent populacji świata. Z
kolei
liczbę przymusowych migrantów we współczesnym
świecie
szacuje się na pięćdziesiąt milionów, z czego ponad połowę
stanowią uchodźcy wewnętrzni, co daje jeden procent ludzkiej populacji,
tyle że wielkości te nie rozkładają się równomiernie. W
Europie
ponad cztery miliony uchodźców wyprodukował rozpad
Jugosławii i
oblicza się, że tylko połowa z nich mogła powrócić na
tereny,
skąd uciekli lub zostali wypędzeni. W Czeczenii kolejne ataki wojsk
rosyjskich wyrzuciły z domu co najmniej osiemset tysięcy ludzi, a wobec
faktu, że mężczyźni czeczeńscy właściwie nie mieli wyjścia i musieli
chwycić za broń, gdyż stali się przedmiotem łapanek, wśród
uchodźców czeczeńskich 95 procent stanowią kobiety i dzieci.
Фрагмент
Вход
Ключи от дома в Wałczu
26 марта 1942 года, за неделю до Пасхи, когда ещё была зима,
«мороз и снег», около двадцати немецких и литовских солдат
рано утром пришли к воротам монастыря, требуя ключи от шкафа.
Настоятельница монастыря сначала отказалась, но когда она поняла, что
это важный момент, она вручили им ключи через отверстие в двери, чтобы
они могли открыть. Сестер погрузили на грузовик и перевезли в
Лукишкскую. «С тех пор началась наша жизнь в изгнании»,
— сказала тетя Тося, подчеркивая в своем рассказе, что сестры
часто сталкивались с добротой со стороны литовцев, а иногда и со
стороны немцев. Один из них, молодой немецкий солдат, очевидно,
смущённый тем, что нужно было изгнать сестер из монастыря, помог им
попасть в грузовик и даже попытался спрятать их: «О, если бы я
мог, но не могу». Тетя Тося была убеждена, что он был добрым
католиком и что его отказ следовать строгим приказам власти был вызван
только внутренними противоречиями. Тем не менее, она считала его частью
того мира, потому что он разделял с ней не только национальность, но и,
по крайней мере, в равной степени, религию. Католицизм, хотя для неё и
не являлся необходимым условием спасения, был, конечно, важным для них.
Столетие выкорчеваны и бездомных
Тяжесть процесса беженцев ХХ века
Это касается важности
понимания числа беженцев в контексте истории XX века. Первая проблема
заключается в отсутствии четкой статистики до рубежа XIX и XX веков,
когда беженцы не были должным образом учтены. Часто не учитываются
внутренне перемещенные лица, которые технически не считаются беженцами,
так как они не пересекают границы своих стран. Примером является
ситуация с миллионами эмигрантов из России и современными беженцами,
такими как два миллиона курдских беженцев в Турции, которые живут в
трущобах после разрушения их деревень турецкой армией в ходе борьбы с
Курдской рабочей партией.
К числу беженцев в XX веке
можно отнести не менее 80 миллионов человек, не считая экономических
эмигрантов. В Европе в частности, численность беженцев увеличилась
после распада Югославии, и лишь половина из них смогла вернуться в свои
родные районы. В Чечне российские войска вынудили более 800 тысяч
человек покинуть свои дома, при этом 95 процентов чеченских беженцев
составляют женщины и дети, что указывает на тяжелую демографическую
ситуацию в регионе.
|
Ergebnisse
für Gelfand
Seite 285 …
Europa, selbst - wie Wladimir Gelfand in
Kremmen bei Berlin beobachtete - die jung...
Seite 363 ...Zitat). Gelfand, Deutschland-Tagebuch,
S. 16-22. Vlg. auch Madajczyk, Polityka, Bd...
...Gelfand, Deutschland-Tagebuch 27,
36f., 39, 50, 52, 59 und passim; Tellenbach, Aus...
Seite 365 … Zarys
historii watcza, Bd. 1, S. 15f....Gelfand, Deutschland-Tagebuch,
S. 31, und...
...der Bestie", S. 222. Gelfand, Deutschland-Tagebuch,
S. 21f., 26, 28-31. Vlg. Boro...
Seite 366 ...as
S. 198; Gelfand, Deutschland-Tagebuch,
S. 40, 44, 61, 68ff., 101, 200 (hier das...
...
rsonal Responsibility", S. 17 - 48. Pintus, Meine wahren Erlebnisse,
S. 234. Gelfand,...
Seite 367j... ie Stunde, S. 72,
85f., 115 - 122, 152 - 158; Gelfand, Deutschland Tagebuch,
S. 8..
Seite 369 ...9 - 123.
Shirer, Berlin Diary, S. 491f.; Gelfand, Deutschland Tagebuch, S. 157;
Jak...
Seite 371 ...wiak, Wysiedlenie, S. 99
Vgl. auch Krockow, Die Stunde, S. 149. Gelfand, Deutschl...
Seite
373 ...iesielski (Hg.), Umsiedlung, Nr. 78 (S. 287); Gelfand, Deutschland Tagebuch,
S. 39;..
Seite
374 ... ig/Panzig, "Die Russen kommen", S. 360ff. Vlg. Zubkova, Russia,
S. 20f., 38. Gelfand...
Seite 376 ..."Die
Gebiete", S. 119 - 124. Marciszewska, Od Augusrwalde do Wielgowa. Gelfand...
Seite
392 ...Gelfand, Wladimir: Deutschland-Tagebuch 1945 -
1946. Aufzeichnungen eines Ro...
Seite 419 ...33
Gatrell, Peter 56 Gelfand, Wladimir
166, 185, 194f., 197, 206, 218, 230, 260, 285 ...
|
|
© Państwowy Instytut Wydawniczy
