تجاوز در برلین

نقش اتحاد جماهیر شوروی در شکست آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، از با شکوه‌ترین لحظه‌های تاریخ شوروی محسوب می شود. اما در ارتباط با آن، داستان دیگری هم وجود دارد؛ تجاوز جمعی به زنان آلمانی توسط سربازان شوروی در آخرین روزهای جنگ.

خورشید در پارک ترپتور در حومه برلین آهسته فرود می آید و من به مجسمه ای بزرگ نگاه می کنم که آبی آسمان آن را در بر گرفته است. این مجسمه دوازده متری، یک سرباز شوروی را نشان می دهد که در یک دست خنجر دارد و با دست دیگر یک دختر کوچک آلمانی را در بغل گرفته و چکمه اش را بر صلیب شکسته گذاشته است.

اینجا آرامگاه ابدی ۵ هزار سرباز از ۸۰ هزار نیروی اتحاد جماهیر شوروی است که در نبرد برلین بین ۱۶ آوریل ۱۹۴۵ تا ۲ مه جان باخته اند.

حجم عظیم این مجسمه نشان دهنده تعداد قربانیان است. پس از طی کردن نرده های طولانی شما می توانید به پایه مجسمه برسید که مثل یک معبد مقدس از همه طرف بر آن نور می تابد. چشمم به کتیبه ای می افتد که می گوید مردم شوروی تمدن اروپا را از دست فاشیسم نجات دادند. اما عده ای این بنای یادبود را آرامگاه 'متجاوز گمنام' می نامند.

نیروهای استالین در راه خود به سوی پایتخت آلمان تعداد زیادی از زنان را مورد آزار قرار دادند. هرچند این موضوع در آلمانِ پس از جنگ، چه آلمان غربی و چه آلمان شرقی، به ندرت مورد اشاره قرار گرفته و سخن گفتن از آن حتی در روسیه امروز هم تابو است.

رسانه های روسی به طور منظم بحث از تجاوز جنسی را رد می کنند، هر چند یکی از منابعی که داستان آنچه را که اتفاق افتاده بیان می کند، دفترچه خاطرات یک افسر جوان شوروی است.

ولادیمیر گلفاند، ستوان جوان یهودی از اوکراین از سال ۱۹۴۱ تا پایان جنگ خاطرات روزانه خود را با وجود ممنوعیت نظامی شوروی که نوشتن آنها را خطر امنیتی می دانست، با صراحتی فوق العاده به رشته تحریر در آورده است.

این دستنویس که هنوز به طور کامل منتشر نشده، تصویری از نابسامانی در گردانهای ارتش را ارائه می دهد: خوراک بسیار بد، شپش، یهودی ستیزی و سرقت به طوری که سربازان حتی چکمه های رفقای خود را می دزدند.

در فوریه ۱۹۴۵، واحد نظامی که گلفاند در آن خدمت می کرد، برای یورش نهایی به برلین در ساحل رودخانه اودر مستقر شده بود. او می نویسد که چگونه رفقایش یک گردان از زنان سرباز را محاصره و مغلوب کردند.

'وضع در حال بدتر شدن است'

یکی از افشاگرترین قسمت ها در دفتر خاطرات گلفاند، ۲۵ ماه آوریل تاریخ گذاری شده، زمانی که او به برلین رسیده است. گلفاند سوار دوچرخه در کنار رودخانه اسپری سرگرم وقت گذرانی بود که از میان گروهی از زنان آلمانی رد شد که چمدان و بقچه در دست داشتند.

او با زبان آلمانی شکسته از آنها پرسید که کجا می روند و چرا خانه هایشان را ترک کرده اند.

او می نویسد: "آن ها که در چهره شان وحشت دیده می شد به من گفتند که در شب اول رسیدن ارتش سرخ چه اتفاقی رخ داده است."

"یک دختر زیبای آلمانی در حالی که دامنش را بالا داده بود گفت 'آن ها تمام شب به من تجاوز کردند. پیر بودند، صورت بعضی شان پر از جوش بود، همه آن ها که تعدادشان از بیست نفر کمتر نبود، روی من آمدند و این کار را کردند' اشک از چشمان او سرازیر بود."

"مادر بی چاره اش افزود: 'آنها به دخترم جلوی چشمم تجاوز کردند و هنوز هم می توانند باز گردند و به او تجاوز کنند'. این فکر همه را وحشت زده کرده بود."

این دختر ناگهان خود را طرف من انداخت و گفت: "اینجا بمان. با من بخواب. هر کاری دلت می خواهد می توانی با من بکنی، اما تنها تو."

پیش از آن سربازان آلمانی تقریبا چهار سال در اتحاد جماهیر شوروی مرتکب خشونت جنسی و انواع دیگر خشونت ها شده بودند.

ویتالی، پسر گلفاند می گوید: "او روستاهای بسیاری را دیده که نازی ها همه ساکنانش را، حتی بچه های کوچک را کشته بودند. او شاهد این تجاوزها بوده است."

ارتش آلمان نازی قرار بود که یک نیروی منظم آریایی باشد که هرگز رابطه جنسی غیر متعارف نداشته است.

اما اولگ بدنیتسکی، مورخ در مدرسه عالی اقتصاد در مسکو می گوید که این ممنوعیت نادیده گرفته می شد. فرماندهان نازی در واقع به اندازه ای از بیماری های مقاربتی نگران بودند که در سراسر سرزمین های اشغالی فاحشه خانه های زنجیره ای نظامی تاسیس کردند.

پیدا کردن شواهد مستقیم در مورد نحوه برخورد سربازان آلمانی با زنان روسی سخت است، زیرا بسیاری از قربانیان جان سالم به در نبرده اند. اما یورگ موری، مدیر موزه آلمان و روسیه در برلین عکسی را به من نشان می دهد که در کریمه گرفته شده و از آلبوم شخصی یک سرباز آلمانی در زمان جنگ برداشته شده است. عکس جسد زنی است که بر روی زمین افتاده.

او می گوید: "به نظر چنین می رسد که هنگام تجاوز کشته شده است. دامنش بالا داده شده و با دستانش صورتش را پوشانده است."

"این یک عکس تکان دهنده است. ما خیلی بحث داشتیم که آیا این عکس ها را باید نشان دهیم یا نه - جنگ است، خشونت جنسی تحت سیاست آلمان در اتحاد جماهیر شوروی است. ما جنگ را نشان می دهیم. در مورد جنگ صحبت نمی کنیم، بلکه آن را نشان می دهیم."

زمانی که ارتش سرخ به آنچه مطبوعات شوروی از آن "لانه حیوان فاشیستی" نام می برد، نزدیک می شد پوستر ها نیروها را تشویق می کرد که خشم خود را نشان دهند: "سرباز! تو حالا در خاک آلمان هستی، ساعت انتقام فرارسیده است!"

در واقع، بخش سیاسی سپاه نوزدهم ارتش شوروی که برای پیش رفت به سوی آلمان در امتداد ساحل دریای بالتیک می جنگید اعلام کرد که یک سرباز واقعی اتحاد جماهیر شوروی آن قدر نفرت دارد که از رابطه جنسی با آلمانی ها منزجر است، اما بار دیگر سربازان ثابت کردند که ایدئولوگها اشتباه کرده اند.

آنتونی بیوور، مورخ در سال ۲۰۰۲ هنگامی که برای نوشتن اثرش موسوم به "سقوط برلین" مشغول تحقیق بود در آرشیو دولتی فدراسیون روسیه اسنادی را در مورد خشونت های جنسی پیدا کرد. این اسناد در اواخر سال ۱۹۴۴ توسط ان کی وی دی (NKVD)، پلیس مخفی وقت شوروی به لاورنتی بریا، رئیس این سازمان فرستاده شده بود.

آقای بیوور می گوید: "این اسناد در اختیار استالین قرار داده شد. در این اسناد می توانید نشانه گذاری هایی را ببینید که معلوم می کند که آنها خوانده شده اند یا خیر - این گزارش ها از تجاوز دسته جمعی در شرق پروس و سعی زنان آلمانی برای کشتن فرزندان و خودشان برای جلوگیری از چنین سرنوشتی گزارش می دهند."

یک دفتر خاطرات زمان جنگ که توسط نامزد یک سرباز گمنام آلمانی حفظ شده، نشان می دهد که برخی از زنان چطور با شرایط وحشتناک خود را مطابقت داده اند تا زنده بمانند.

در این خاطرات که از تاریخ ۲۰ آوریل سال ۱۹۴۵، یعنی ۱۰ روز قبل از خودکشی هیتلر، شروع می شود نویسنده ناشناس مثل ولادیمیر گلفاند، کاملا شفاف همه چجیز را نوشته است.

وی که خود را "یک خانم بلوند رنگ پریده" توصیف کرده تصاویر زنده ای را از همسایگان خود در پناهگاهی زیر بلوک آپارتمان خود در برلین ارائه کرده، از جمله درباره "مرد جوانی در شلوار خاکستری و با قاب عینک استخوانی که در صورت مشاهده از نزدیک معلوم می شود یک زن جوان است." و سه خواهر مسن که "هر سه خیاط هستند و آنچنان دور هم جمع شده اند که مثل یک کیک بزرگ سیاه به نظر می آیند."

آنها که در انتظار ورود ارتش سرخ هستند شوخی می کنند: "روسها بیان رویت بهتر از این است که که یانکی ها بیایند بالای سرت"، یعنی اینکه مورد تجاوز سربازان روس قرار بگیری بهتر از این است که آمریکایی ها بمبارانت کنند. اما زمانی که سربازان به زیرزمین می رسند و می خواهند زنان را از آن جا بیرون بکشند، این خواهران به نگارنده خاطرات که روسی می داند التماس می کنند که به فرماندهی شوروی شکایت کند.

او در حالی که هرج و مرج در خیابان های مملو از آوار حاکم است موفق به پیدا کردن یک افسر ارشد می شود. این افسر شانه درهم می کشد. با وجود دستور استالین درباره جلوگیری از خشونت علیه غیرنظامیان می گوید: "به هر حال چنین اتفاقی می افتد."

افسر با او به زیرزمینی باز می گردد و سربازان را سرزنش می کند اما یکی از سربازان با خشم می خروشد. او فریاد می زند "منظور شما چیست؟ آلمانی ها با زنان ما چه کار کردند! آنها خواهر مرا گرفتند و..." افسر این مرد را آرام می کند و سربازان را از زیرزمین خارج می کند."

اما زمانی که خاطره نویس دوباره به راهرو باز می گردد تا مطمئن شود که سربازان رفته اند مردانی که در انتظار بودند او را گرفتند. او به طرز وحشیانه مورد تجاوز قرار گرفته و تقریبا خفه شده بود. همسایه ها وحشت زده که وی آنها را "ساکنان غار" می خواند، در زیرزمین را به روی او بسته بودند.

او می نویسد: "سرانجام دو لنگه آهنین در باز شد. همه به من خیره شده بودند."

"جوراب های بلندم روی کفش هایم افتاده بود، من هنوز آن چه را از بند شلوارم باقی مانده بود در دست داشتم. شروع به فریاد زدن کردم: 'خوک ها! به من تجاوز کردید و مثل آشغال رها کردید."

نویسنده خاطرات در نهایت متوجه می شود که نیاز به پیدا کردن یک "گرگ" برای دفع تجاوز گروهی توسط "جانوران مرد" دارد. روابط بین متجاوز و قربانی کمتر خشونت آمیز و بیشتر شبیه داد و ستد و در عین زمان بیشتر مبهم می شود. او یک افسر ارشد از لنینگراد را شریک رختخوابش می کند و با او در باره ادبیات و معنای زندگی بحث می کند.

او می نویسد: "به هیچ وجه نمی شود گفت که سرگرد به من تجاوز می کند".

"آیا من این کار را برای کره، شکر، شمع و کنسرو گوشت می کنم؟ تا حدودی مطمئن هستم که بلی. علاوه بر آن، من از سرگرد خوشم می آید هر قدر او به عنوان مرد از من کمتر بخواهد به همان اندازه از او به عنوان یک فرد بیشتر خوشم می آید."

بسیاری از همسایگان نویسنده خاطرات با فاتحان در ویرانه های برلین داد و ستدهای مشابهی کرده اند.

زمانی که این خاطرات در آلمان در سال ۱۹۵۹ تحت عنوان "زنی در برلین" منتشر شد، داستان بی پرده نویسنده آن در مورد این که برای زنده ماندن چه گزینه هایی را انتخاب کرده به دلیل "لکه دار کردن نام" زنان آلمانی مورد حملات قرار گرفت. جای تعجب نیست، که او تا زمان مرگ اجازه نداد این کتاب دوباره منتشر شود.

هفتاد سال پس از پایان جنگ، پژوهش جدیدی در موررد خشونت جنسی توسط نیروهای متفقین - آمریکا، بریتانیا و فرانسه و همچنین شوروی - هنوز هم به پایان نرسیده است. اما سال ها است که اهمیت این موضوع به دلیل قرار گرفتن زیر نظارت رسمی کمرنگ شده است. افراد کمی در باره آن گزارش داده اند و تعداد کمتری هم به چنین گزارش هایی اهمیت می دهند.

علاوه بر انگ اجتماعی، در آلمان شرقی انتقاد از قهرمانان شوروی که فاشیسم را شکست داده بودند، توهین به مقدسات دانسته می شد، در حالی که در پشت دیوار برلین، در غرب، آلمانی ها به دلیل احساس گناه از جنایات نازی ها مجبور بودند از ذکر برخی مسایل خودداری کنند.

اما در سال ۲۰۰۸، فیلمی بر اساس خاطرات زن برلینی به نام Anonyma با نقش آفرینی نینا هوس، بازیگر شناخته آلمانی اکران شد. این فیلم در آلمان خیلی تاثیرگذار بود و بسیاری از زنان را تشویق کرد از آن دوران سخن بگویند، از جمله اینگبورگ بولرت.

اینگبورگ که حالا ۹۰ ساله است در آپارتمانی پر از عکس گربه ها و کتاب هایی درباره تئاتر، در هامبورگ زندگی می کند. او که در سال ۱۹۴۵ بیست ساله بود، آرزو داشت هنرپیشه شود و با مادر خود در خیابانی مجلل در منطقه چارلوتنبرگ برلین زندگی می کرد.

وقتی که حمله شوروی به شهر آغاز شد، مانند زن خاطره نویس، او هم به زیرزمین ساختمان خود پناه برد. او به یاد می آورد: "ناگهان تانک ها در خیابان ما پیدا شدند، در همه جا اجساد سربازان روسی و آلمانی افتاده بود. من صدای وحشتناک بمب های روسی را در یاد دارم، ما به آن ها استالینجل (اندام های استالین) می گفتیم."

در وقفه حمله هوایی، اینگبورگ از زیرزمین بیرون رفت تا تکه ای پارچه برای فتیله چراغ پیدا کند. او می گوید: "ناگهان دو روس تپانچه های خود را طرف من نشانه گرفتند. یکی از آنها مرا مجبور کرد روی زمین بخوابم و به من تجاوز کرد، و سپس آنها جای همدیگر را عوض کردند و دومی نیز به من تجاوز کرد. من فکر کردم می میرم و آن ها مرا می کشند."

اینگبورگ آن زمان و برای چندین دهه پس از آن هم از مصیبتی که به سرش آمده بود صحبت نمی کرد. او گفت این کار بیش از حد برایش دشوار بود و می افزاید: "مادر من دوست داشت لاف بزند که کسی به دخترش دست نزده است."

اما تجاوز سرنوشت زنان در خانواده ها را در سراسر برلین تحت تاثیر قرار داده بود. اینگبورگ به یاد می آورد که به زنان بین سنین ۱۵ و ۵۵ سال دستور داده شد برای تشخیص بیماری های مقاربتی معاینه شوند. "شما نیاز به گواهی پزشکی برای گرفتن مواد غذایی داشتید و من یادم هست که تمام پزشکانی که گواهینامه می دادند اتاق های پر از زنان منتظرشان بود."

مقیاس تجاوز جنسی چه قدر بود؟ تعدادی که اغلب نقل می شود در حدود ۱۰۰ هزار زن در برلین و دو میلیون در خاک آلمان است. این رقم که به شدت مورد بحث است، از شمار اندک پرونده های پزشکی که حفظ شده اند به دست آمده است.

در یک کارخانه مهمات سازی سابق که حالا ساختمان بایگانی دولتی است، مارتین لاچرهند به من یک بغل از پوشه های مقوایی آبی را نشان می دهد. آن ها شامل سوابق سقط جنین از ژوئیه تا اکتبر سال ۱۹۴۵ در ناحیه نیوکلن، یکی از ۲۴ ناحیه برلین است. این یک معجزه کوچک است که آن ها سالم مانده اند و آسیبی به آنها نرسیده است.

سقط جنین در آلمان غیر قانونی بود، اما لاچرهند می گوید "برای آن دسته از زنان به دلیل وضعیت خاص ناشی از تجاوز دسته جمعی در سال ۱۹۴۵ یک پنجره کوچک وجود داشت".

در مجموع بین ژوئن ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۶ تنها در همین یک ناحیه برلین ۹۹۵ درخواست برای سقط جنین مورد تایید قرار گرفته است. فایل ها حاوی بیش از هزار کاغذ پاره در رنگ ها و اندازه های مختلف هستند. یک دختر با دستخط کودکانه شهادت می دهد که او در اتاق نشیمن خانه خود در مقابل پدر و مادر مورد تجاوز قرار گرفته است.

ما احتمالا هرگز مقیاس واقعی تجاوز جنسی را نخواهیم دانست. دادگاه های نظامی اتحاد جماهیر شوروی و منابع دیگر طبقه بندی شده باقی می ماند. پارلمان روسیه اخیرا قانونی را تصویب کرد که می گوید هر کسی که پیشینه روسیه در جنگ جهانی دوم را لکه دار کند می تواند جریمه یا تا پنج سال زندانی شود.

ورا دوبینینا، مورخ جوان در دانشگاه علوم انسانی در مسکو می گوید تا زمانی که یک بورس تحصیلی او را به برلین آورد در مورد این که تجاوز جنسی صورت گرفته چیزی نمی دانست. او بعدتر مقاله ای در این باره نوشت اما برای چاپ آن موانع زیاد بود.

او می گوید: "واکنش رسانه های روسی بسیار تهاجمی بود، مردم فقط می خواهند در مورد پیروزی شکوهمند ما در جنگ بزرگ میهنی بشنوند و انجام تحقیقات مناسب سخت تر می شود."

این سرنوشت "تاریخ" است که بنا بر مصلحت زمانه بازنویسی شود. به همین لحاظ است که ماخذهای دست اول خیلی با ارزش هستند - چه روایت کسانی که اکنون در بزرگسالی از گذشته می گویند و چه جوان هایی که در همان زمان قلم به دست گرفتند و وقایع را نوشتند.

ویتالی گلفاند، فرزند ولادیمیر گلفاند، سرباز ارتش سرخ که خاطراتش را نوشته بود، انکار نمی کند که بسیاری از سربازان شوروی شجاعت و فداکاری بزرگ در جنگ جهانی دوم نشان داده اند، اما او می گوید که این تمام داستان نیست.

ویتالی اخیرا مصاحبه ای در رادیو و تلویزیون روسیه کرد که باعث انتشار برخی از اظهارات ضد یهودی در شبکه های اجتماعی شد که می گفتند دفتر خاطرات تقلبی است و ویتالی باید از چشم ها ناپدید و به اسرائیل برود. (او در واقع در ۲۰ سال گذشته در برلین زندگی می کند).

با این حال وی امیدوار است که دفتر خاطرات پدرش در سال جاری در روسیه منتشر شود. بخش هایی از آن به زبان های آلمانی و سوئدی ترجمه شده است.

او می گوید: "اگر آدم ها نخواهند حقیقت را بدانند، فقط خود را فریب می دهند."

"همه می دانند، روسیه و حتی افرادی که پشت سر این قوانین جدید در مورد اهانت به گذشته قرار دارند هم می دانند که تا وقتی به عقب نگاه کنیم، پیش نخواهیم رفت."

نبرد برای برلین (آوریل - مه ۱۹۴۵)

• ژوزف استالین پس از اشغال وین توسط ارتش سرخ به نیروهای خود دستور داد به سمت برلین حرکت کنند. او مصمم بود این شهر را پیش از ایالات متحده بگیرد.
• دو و نیم میلیون نیروی ارتش سرخ، ۶ هزار تانک و بیش از ۴۰ هزار واحد توپخانه به عملیات جلب شده بودند که هزاران هواپیما از آن ها حمایت می کرد.
• سربازان ارتش سرخ پس از جنگ های شدید و تحمل تلفات قابل توجه، روز ۲۱ آوریل وارد حومه های شهر برلین شدند.
• آدلف هیتلر در جلسه ای با مشاورانش نزدیک بود شکست را بپذیرد، اما به جای قبول شکست تصمیم گرفت جنگ را ادامه دهد و از قرارگاه زیرزمینی خود نیرو هایش را فرماندهی کند.
• از زمانی که نیروهای شوروی شهر را تصرف کردند تخمین زده می شود که نزدیک به ۱۰۰ هزار زن توسط سربازان ارتش سرخ مورد تجاوز قرار گرفته اند.
• ۳۰ آوریل هیتلر خود را کشت و ۲ مه رایشتاگ (پارلمان آلمان) سقوط کرد.

• 1 мая 2015
• From the section Magazin

Роль СССР в разгроме нацистской Германии во Второй мировой войне, безусловно, считается самым славным моментом в истории страны. Однако существует и другая, почти забытая история — о массовых изнасилованиях немецких женщин, совершённых советскими солдатами в последние дни войны.

Некоторые читатели могут найти этот рассказ тревожным.

Сумерки опускаются на Трептов-парк на окраине Берлина. Я стою у подножия статуи, резко вырисовывающейся на фоне сиреневого неба. Двенадцатиметровый монумент изображает советского солдата: в одной руке — меч, в другой — немецкая девочка. Под его ногами — разбитая свастика.

Здесь покоятся 5 000 из 80 000 красноармейцев, погибших в битве за Берлин с 16 апреля по 2 мая 1945 года.

Колоссальные размеры памятника символизируют масштаб жертв. Наверху длинной лестницы, в основании статуи, горит огонь, словно в святилище. Надпись гласит: «Советский народ спас европейскую цивилизацию от фашизма».

Но некоторые в Берлине называют этот мемориал Могилой Неизвестного Насильника.

Когда войска Сталина штурмовали Берлин, на их пути оказались тысячи женщин. Насилие было повсеместным — об этом не принято было говорить ни в Западной, ни в Восточной Германии после войны. В современной России эта тема по-прежнему остаётся табу.

Российские СМИ регулярно отрицают факты изнасилований, называя их «западным мифом». Но история осталась в документах — и в дневнике, который вёл молодой советский офицер. Он описал происходящее с беспощадной честностью. Этот дневник сохранился.

Владимир Гельфанд, молодой еврейский лейтенант из центральной Украины, вёл дневник с необычайной откровенностью — с 1941 года и до самого конца войны, несмотря на строгий запрет на ведение личных записей в армии, считавшихся угрозой для государственной безопасности.

До недавнего времени не публиковавшаяся рукопись рисует мрачную картину жизни в боевых частях: жалкие пайки, повсеместные вши, повседневный антисемитизм и кражи. Солдаты воровали сапоги друг у друга. Доверие разрушалось.

В феврале 1945 года Гельфанд находился у дамбы на Одере — там шли последние приготовления к штурму Берлина. Он описывает, как его товарищи окружили и захватили батальон женщин-бойцов.

«Немецкие бабы-кошки, как они сами себя называли, говорили, что мстят за погибших мужей», — пишет он. «Они подлежат уничтожению без жалости. Наши солдаты предлагали заколоть их через половые органы, но я бы просто расстрелял их».

Дальше — только страшнее.

Одна из самых мрачных записей датируется 25 апреля 1945 года, когда Гельфанд впервые оказался в самом Берлине. Он катался на велосипеде вдоль Шпрее, наслаждаясь одиночеством и весенним воздухом, когда наткнулся на группу немецких женщин, несущих чемоданы и узлы.

На ломаном немецком, он спросил их, куда они собирались, и почему они покинули свои дома.

"С ужасом на лицах, они рассказали мне, что случилось в первую ночь прибытия Красной армии", - пишет он.

"" Они тыкали здесь, "объяснила красивая немецкая девочка, подняв юбку, '. Всю ночь, они были старые, некоторые были покрыты прыщами, и все они лезли на меня и тыкали - из было не менее 20 человек," она бросилась в слезы.

"" Они изнасиловали мою дочь передо мной ", - ее бедная мать добавила," - и они все еще могут вернуться и изнасиловать ее снова. Эта мысль ужаснула всех.

"" Оставайся здесь, "девушка вдруг бросилась ко мне," спи со мной! Вы можете делать все, что вы хотите со мной, но только вы! " 

К тому времени Гельфанд хорошо знал, на что были способны немецкие солдаты. Почти четыре года они сеяли страх и смерть в Советском Союзе: сожжённые деревни, расстрелы, массовые казни, насилие.

«Он прошёл через множество деревень, где нацисты убили всех — даже самых маленьких детей. Он видел доказательства изнасилований», — рассказывает его сын, Виталий.

Вермахт считался строго организованной армией арийцев, которые якобы никогда бы не опустились до «интимной связи с недочеловеками». Однако этот запрет широко игнорировался — подчёркивает историк Олег Будницкий из Высшей школы экономики в Москве.

Нацистские командиры были настолько обеспокоены распространением венерических заболеваний, что создали целую сеть военных борделей на оккупированных территориях.

Найти прямые доказательства того, как немецкие солдаты обращались с женщинами в Советском Союзе, сложно — многие жертвы не пережили оккупацию. Но в Германо-Российском музее в Берлине его директор Йорг Морре показывает фотографию из личного альбома немецкого солдата, сделанную в Крыму: на земле — тело женщины.

«Похоже, что она была убита во время или сразу после изнасилования. Юбка задрана, руки закрывают лицо», — говорит он.

«Эти фотографии шокируют. Мы долго спорили, стоит ли их показывать в музее. Но это и есть война. Это — сексуальное насилие как часть политики Германии на территории Советского Союза. Мы показываем войну не для того, чтобы её романтизировать — а чтобы показать, какой она была на самом деле».

Когда Красная армия вошла на территорию Германии — в то, что советская пресса называла «логовом фашистского зверя», — плакаты и лозунги призывали солдат мстить:
«Солдат! Ты на немецкой земле. Пробил час возмездия!»

Политический отдел 19-й армии, штурмовавшей северную Германию вдоль Балтийского побережья, утверждал, что настоящий советский солдат будет настолько исполнен ненависти к врагу, что даже мысль о сексуальном контакте с немками будет ему отвратительна. Но реальность снова опровергла теоретиков.

Во время подготовки своей книги «Падение Берлина» (2002), британский историк Энтони Бивор обнаружил в Российском государственном архиве документы о массовом сексуальном насилии, совершённом Красной армией. Эти доклады направлялись в НКВД — советскую тайную полицию — и доходили до самого Лаврентия Берии в конце 1944 года.

«Они были переданы Сталину», — рассказывает Бивор. «На документах остались следы от скрепок — видно, что их читали. В них говорится о массовых изнасилованиях в Восточной Пруссии и о том, как немецкие женщины пытались убить своих детей и покончить с собой, чтобы избежать такой участи».

Именно тогда, весной 1945 года, в Берлине появилась ещё одна личная хроника — анонимный дневник женщины, невесты пропавшего без вести солдата Вермахта. Как и дневник Гельфанда, этот текст поражает честностью, точными наблюдениями и редкими, мрачными вспышками чёрного юмора.

Начиная с 20 апреля 1945 года — за десять дней до самоубийства Гитлера, — автор описывает сцены из жизни в подвале жилого дома в центре Берлина. Она называет себя «бледной блондинкой, всегда в одном и том же зимнем пальто» и с тонкой иронией рисует портреты соседей по бомбоубежищу: «Молодой человек в серых брюках и роговых очках, который при ближайшем рассмотрении оказывается молодой женщиной», — пишет она. Или: «Три пожилые сестры, все портнихи, прижавшиеся друг к другу, как один большой чёрный пудинг».

В ожидании прихода Красной армии, женщины в подвале шутят: «Лучше уж русский сверху, чем американская бомба с неба». Изнасилование кажется меньшим злом по сравнению с ковровыми бомбардировками.

Но когда советские солдаты действительно добираются до их подвала и пытаются вытащить женщин, обитатели убежища умоляют мемуаристку — единственную, кто знает немного по-русски, — вмешаться и пожаловаться офицерам.

Проталкиваясь сквозь хаос на улицах, заваленных щебнем и телами, она находит старшего офицера. Он пожимает плечами: «Несмотря на приказ Сталина запрещать насилие над гражданскими, это всё равно происходит», — говорит он безразлично.

Офицер возвращается с ней в подвал, отчитывает солдат и пытается установить порядок. Но один из красноармейцев, сжав кулаки, срывается:

«Что вы имеете в виду? Что немцы сделали с нашими женщинами?! Они взяли мою сестру и...» — голос его захлёбывается от ярости. Офицер еле сдерживает его.

Мемуаристка возвращается в коридор, чтобы убедиться, что солдаты действительно ушли. Но они устроили засаду. Её хватают, затащив в тёмный угол. Она подвергается жестокому изнасилованию, её почти душат. Напуганные соседи — или, как она их называет, «пещерные жители» — захлопывают дверь убежища и запирают замок изнутри.

«Наконец две железные задвижки открываются. Все смотрят на меня», — пишет она. «Мои чулки спущены до ботинок. Я всё ещё держу в руке остатки пояса для подвязок. Я начинаю кричать: ‘Вы свиньи! Они изнасиловали меня дважды подряд и бросили, как грязную тряпку!’»

Со временем мемуаристка понимает: чтобы защититься от групповых изнасилований, ей придётся выбрать одного волка, чтобы не растерзали все остальные звери. Связь между агрессором и жертвой становится не столь жестокой, но более транзакционной — и гораздо более неоднозначной.

Она начинает делить постель с майором из Ленинграда. Он приносит продукты, они обсуждают литературу и даже смысл жизни.

«Я не могу сказать, что майор изнасиловал меня», — пишет она. «Я делаю это ради бекона, масла, сахара, свечей, консервов с мясом? Отчасти — да. И всё же… он мне нравится. Чем меньше он требует от меня как мужчина, тем больше я уважаю его как человека».

Многие соседки мемуаристки в развалинах Берлина сделали тот же выбор — добровольно «выбирали» одного из солдат, чтобы не стать жертвой всех остальных. Так они пытались выжить.

Её дневник был опубликован в 1959 году на немецком языке под заголовком «Женщина в Берлине». Честный, без прикрас рассказ о сделанном выборе, чтобы спастись, вызвал скандал. Он «смешал с грязью честь немецких женщин», как тогда писали критики. Неудивительно, что автор настояла: книгу можно издать только после её смерти.

Спустя семьдесят лет после окончания войны, исследования сексуального насилия, совершённого не только советскими, но и американскими, британскими и французскими солдатами, продолжают появляться. Однако на протяжении десятилетий эта тема оставалась за пределами официального внимания. Немногие решались рассказывать. Ещё меньше — слушать.

В Восточной Германии обсуждать насилие со стороны героических советских солдат-освободителей считалось святотатством. На Западе — чувство вины за преступления нацизма сделало эту тему почти запретной. Молчание царило с обеих сторон стены.

Но в 2008 году дневник анонимной берлинки был экранизирован под названием Anonyma с известной актрисой Ниной Хосс в главной роли. Фильм оказал эффект катарсиса для многих женщин — и побудил некоторых из них впервые заговорить. Среди них — Ингеборг Буллерт.

Ингеборг Буллерт, которой сегодня 90 лет, живёт в Гамбурге — в уютной квартире, заваленной фотографиями кошек и книгами о театре. В 1945 году ей было 20. Она мечтала стать актрисой и жила с матерью на престижной улице в берлинском районе Шарлоттенбург.

Когда началось советское наступление на город, как и героиня «Женщины в Берлине», Ингеборг укрылась в подвале своего дома.

«Вдруг на улице появились танки и повсюду были тела — и советских, и немецких солдат», — вспоминает она. «Я до сих пор помню это ужасное воющее завывание от российских реактивных мин — мы называли их „органами Сталина“».

Во время короткой передышки в бомбардировке Ингеборг поднялась наверх — ей нужна была верёвка, чтобы сделать фитиль для лампы. «И тут внезапно появились двое русских. Они направили на меня оружие», — говорит она. «Один заставил меня раздеться и изнасиловал. Потом они поменялись местами. Второй сделал то же самое. Я думала, что умру. Думала, они меня просто убьют».

Ингеборг не рассказывала никому о пережитом — ни тогда, ни десятилетиями позже. «Моя мама любила хвастаться, что её дочь никто не тронул», — с горечью вспоминает она.

Но сексуальное насилие затронуло женщин по всему Берлину. Ингеборг вспоминает, как после окончания боёв женщин в возрасте от 15 до 55 лет обязали пройти обследование на венерические заболевания.

«Нам нужно было получить медицинскую справку, чтобы иметь право на продуктовые карточки», — говорит она. «Я хорошо помню — залы ожидания были полны женщин. Все врачи, оформлявшие эти справки, принимали без остановки».

Каков же был масштаб насилия? Чаще всего упоминается ошеломляющая цифра: до 100 000 женщин изнасилованных только в Берлине и около 2 миллионов — на всей территории Германии. Эти оценки остаются предметом жарких споров: они основаны на крайне фрагментарных медицинских данных и косвенных свидетельствах.

В бывшем военном заводе, который ныне используется как государственный архив, историк Мартин Лухтерханд показывает охапку синих картонных папок. Внутри — документы о прерываниях беременности с июля по октябрь 1945 года в берлинском районе Нойкёльн. Это только один из 24 районов столицы. Чудо, что эти архивы вообще уцелели.

Аборты в Германии были официально запрещены — статья 218 Уголовного кодекса. Но, говорит Лухтерханд, «в 1945 году для этих женщин сделали исключение. Было небольшое окно — из-за чрезвычайных обстоятельств массового сексуального насилия».

В общей сложности 995 запросов на аборт были официально одобрены только в одном районном отделении социального обеспечения Берлина — с июня 1945 по 1946 год. Архив содержит более тысячи хрупких листков бумаги всех возможных размеров и оттенков. В одном из них, написанном детским округлым почерком, девочка рассказывает, как её изнасиловали в гостиной на глазах у родителей.

Скорее всего, мы никогда не узнаем настоящий масштаб произошедшего. Материалы советских военных трибуналов и другие документы до сих пор засекречены. А недавно Государственная дума России приняла закон, по которому любое «порочащее» высказывание о действиях Красной армии в годы Второй мировой войны карается штрафом или лишением свободы сроком до пяти лет.

Вера Дубина, молодой историк из Московского гуманитарного университета, признаётся, что узнала о теме изнасилований лишь во время учёбы в Берлине. Позже она написала статью по этой теме, но публикация оказалась почти невозможной.

«Российские СМИ отреагировали крайне агрессивно», — говорит она. «Люди хотят слышать только о нашей славной Победе в Великой Отечественной. Сегодня становится всё труднее проводить объективные исследования».

История всегда рискует быть переписанной — в угоду новой повестке. Именно поэтому свидетельства очевидцев так ценны: как тех, кто находит в себе мужество говорить об этом в старости, так и тех, кто когда-то записывал происходящее сразу, от руки, без прикрас и правок.

Виталий Гельфанд, сын офицера Красной армии Владимира Гельфанда, не отрицает: многие советские солдаты действительно проявляли храбрость и самопожертвование в годы войны. Но, подчёркивает он, это не вся история.

Недавно он дал интервью российскому радио — и стал мишенью антисемитских троллей в соцсетях. Его обвиняли в фальсификации, требовали «убираться в Израиль» (хотя он живёт в Берлине уже 20 лет). Несмотря на это, Виталий надеется, что дневник отца будет всё-таки опубликован в России. На данный момент он уже переведён и издан в Германии и Швеции.

«Если люди не хотят знать правду — они просто обманывают самих себя», — говорит он. «Весь мир это понимает. И Россия это понимает. Даже те, кто стоит за новыми законами, запрещающими „порочить“ прошлое — они тоже всё понимают. Мы не сможем идти вперёд, пока не оглянемся назад».

Битва за Берлин (апрель - май 1945 г.)

• После Красной армией была захвачена Вена, Иосиф Сталин приказал своим войскам наступать на Берлин, решив взять город до американских войск
• Два с половиной миллиона войск Красной армии, 6000 танков и более 40000 артиллерийских орудий были развернуты, при поддержке тысяч самолетов
• После тяжелых боев и существенных потерь, на 21 апреля красноармейцы вошли в отдаленные пригороды Берлина
• В конференции персонала 22 апреля Адольф Гитлер был близок к признать поражение, но вместо этого решил бороться, направляя войска из его подземного бункера
• Когда советские войска взяли город, по историческим оценкам, близко 100 000 женщин были изнасилованы солдатами Красной армии
• 30 апреля Гитлер покончил с собой, и 2 мая Рейхстаг пал

World War Two: History's most savage and devastating war

Изнасилование Берлина на BBC World Service в субботу 2 мая в 18.06 и в воскресенье 3 мая в 11.06, или слушать на  iPlayer